گوجه‌ فرنگی ها | تاریخچه‌ی گوجه‌ فرنگی از سرزمین آزتک‌ها تا عصر ناصری

گوجه‌ فرنگی میوه‌ای با نام علمی Solanum Lycopersicum است که هرچند از نظر تعاریف علمی رسما میوه محسوب می‌شود اما در نزد عوام به «گیاه» معروف است و آن را جزئی از خانواده‌ی تره‌بار می‌دانند. گوجه‌ فرنگی ها استفاده‌های گوناگونی از جمله به صورت خام، در بسیاری از دستورهای غذایی، سس‌ها، سالادها و نوشیدنی‌ها دارند. لغت انگلیسی Tomato برگرفته از لغت اسپانیایی Tomate است که خود آن نیز ریشه در کلمه‌ی Tomatl دارد که کلمه‌ اصالتا متعلق به قوم آزتک (بومیان مکزیک) است. این کلمه اولین بار در ۱۵۹۵ به شکل مکتوب استفاده شده است.

پیدایش گوجه فرنگی

گونه‌ای که گوجه‌ فرنگی ها به آن تعلق دارند در اصل از آمریکای جنوبی آمده و نخستین استفاده‌ی غذایی از آن به مکزیک بر می‌گردد. اما دوران استعمار اسپانیا بر آن منطقه باعث شد که امروزه به صورت گسترده‌ای در تمام نقاط دنیا می‌توان گوجه‌ فرنگی را یافت. البته انواع بومی آن، گوجه‌ های گیلاسی کوجک و اغلب به جای قرمز، زرد رنگ هستند.

کاشت گوجه فرنگی ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

هرچند تاریخ دقیقی از بومی‌سازی گوجه‌ فرنگی ها در دست نیست، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بومیان مکزیک ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح این میوه را در مکزیک کشت می‌کردند. حتی گفته می‌شود بومیان پوئبلو باور داشتند کسانی که دانه‌ گوجه‌ فرنگی را مصرف کنند با نیروهای خدایان متبرک خواهند شد.

انتقال گوجه فرنگی ها از سرزمین آزتک‌ به اروپا

در مورد انتقال گوجه‌ فرنگی به اروپا نظریه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی می‌گویند ارنان کورتز، مکتشف و دریانورد اسپانیایی، پس از تصرف شهر تنوکتیتلان، پایتخت آزتک‌ها در سال ۱۵۲۱ گوجه فرنگی ها را به اروپا منتقل کردند. عده‌ای هم معتقدند که اولین بار کریستف کلمب در سال ۱۴۹۳ میلادی بود که گوجه فرنگی را به اروپا آورد.

اما به هر حال، نخستین نامی که از گوجه‌ فرنگی در ادبیات اروپا اورده شده به سال ۱۵۴۴ میلادی برمی‌گردد که پزشک و گیاه‌شناس ایتالیایی به نام پیترو آندرو ماتیولی در گیاه‌نامه‌اش از آن به عنوان نوع جدیدی از بادمجان نام برد که به دو رنگ سرخ و طلایی است و مثل بادمجان می‌توان آن را به دو قسمت تقسیم کرد و به همراه نمک و فلفل سیاه و روغن خورد. البته ۱۰ سال بعد، ماتیولی در نوشته‌هایش گوجه‌ فرنگی را سیب طلایی نامید.

ورود گوجه فرنگی به آسیا

از آنجا که وسعت مستعمرات اسپانیا در سراسر کره‌ی زمین بسیار عظیم بود، آنها گوجه‌ فرنگی را علاوه بر اروپا به فیلیپین هم بردند و پس از آن در سراسر آسیا پخش کردند. اولین کتاب‌های آشپزی حاوی دستورهای غذایی با گوجه‌فرنگی در سال ۱۶۹۲ در نپال کشف شده‌اند. گرچه به نظر می‌رسد دستور پخت غذا را از منابع اسپانیایی گرفته‌اند.

اما ورود گوجه‌ فرنگی ها به خاورمیانه توسط انگلیسی‌ها انجام شد. جان بارکر، کنسول بریتانیا در حلب (سوریه) بین سال‌های ۱۷۹۹ تا ۱۸۲۵ گوجه‌فرنگی را برای کشت به این منطقه آورد و پس از آن به سرعت به یکی از عناصر اصلی آشپزی در خاورمیانه تبدیل شد. بسیاری از معروف‌ترین سالادهای خاورمیانه مثل سالاد عربی، سالاد شیرازی، سالاد ترکی و… با گوجه‌ فرنگی تهیه می‌شوند.

اعجاز گوجه فرنگی در دستور پخت سرآشپزان نمونه

همچنین از آن به همراه کباب و در سس‌های مختلف نیز استفاده می‌شود. همچنین می‌توانیدمطلب منتشر شده در وبلاگ چین چین در خصوص ۲ سس گوجه فرنگی که سرآشپزان نمونه در دستور پخت خود از آن استفاده می‌کنند را مطالعه فرمایید و اعجاز گوجه فرنگی در این سس‌ها را امتحان کنید.

گوجه فرنگی در ایران

اما گوجه‌ فرنگی در ایران و تا عصر قاجاریه ناشناخته بود. تخم گوجه‌ فرنگی را نخستین بار در سال ۱۲۶۱ شمسی دوست‌ محمدخان معیرالممالیک از «فرنگ» به ایران فرستاد و در باغ فردوس تهران کاشته شد. دوست‌علی‌خان، فرزند او و از رجال عصر ناصرالدین شاه در خاطرات خود نوشته است:

«عبدالصمد میرزا عزالدوله، برادر ناصرالدین شاه، هر تابستان یک بار از عمارت ییلاقی خود به دیدن پدرم به باغ فردوس می آمد. در آن زمان گوجه فرنگی را در ایران نمی‌شناختند و در اغذیه بکار نمی‌بردند. پدرم که در سالهای۱۳۰۰ تا ۱۳۰۳ قمری در اروپا می‌زیست و مقداری تخم سبزی، از جمله گوجه فرنگی فرستاده و در نامه خود سفارش کرده بود که در کشت و ازدیاد آن بکوشند.

 ترس از خوردن گوجه فرنگی

در تابستان ۱۳۰۲ ق. که بنا به رسم هر سال، شاهزاده عزالدوله به باغ فردوس آمده بود، ضمن گردش در باغ چشمش به قطعه بزرگ گوجه‌ فرنگی ها افتاد و بسیار تعجب کرد. بالاخره وقتی دانست کسی آن را نمی‌خورد، تعجبش بیشتر شده به باغبان‌ها گفت تا مقداری از آن چیده به عمارت بیاورند. آنگاه با کمال شعف، نزد مادرم آمده مدتی به تعریف و تمجید این سبزی پرداخت و آشپز را خواسته و به او دستور داد که آب آن را گرفته در چند خوراک مناسب که برای ناهار همان روز تهیه شده بود به کار برد.

در سر سفره، اول به اغذیه سفارشی خود دست برد و دیگران را نیز به خوردن تشویق و ترغیب نمود. حضار که تا آن روز از خوردن گوجه‌ فرنگی خودداری می‌کردند، چون دیدند که شاهزاده با منتهای میل مشغول خوردن است و بدون شک تصمیم مسموم ساختن خود را نیز ندارد، دست به خوردن زدند، و پس از چند دقیقه زمزمه تحسین و تمجید از اطراف سفره برخاست. فردای آن روز به دستور مادرم تفت‌ های بزرگ از گوجه فرنگی ترتیب داده و برای شاهزاده بردند.»

چرا گوجه فرنگی جزو محبوب ترین هاست!!

گوجه فرنگی بمب ویتامین هاست که محصولات زیادی از جمله رب گوجه فرنگی و …  از آن به دست می‌آید که در پخت بسیاری از غذا ها از آن استفاده می‌شود. رب گوجه فرنگی چین چین از مرغوب‌ترین گوجه فرنگی ها در استان خراسان دستچین می‌شود که ارزش غذایی بالایی دارد و با به روزترین تکنولوژی‌های دنیا به دست مصرف‌کنندگان ارسال می‌شود!